Español Para Todos
strona głównamapa serwisu

ept
  ◦ o serwisie
  ◦ mapa serwisu

język
  ◦ gramatyka
  ◦ idiomy
  ◦ zwroty
  ◦ o języku

zasoby
  ◦ słownik
  ◦ baza czasowników
  ◦ przysłowia
  ◦ wzory podań/listów

katalogi
  ◦ strony www
  ◦ książki
  ◦ muzyka
  ◦ poezja

do ściągnięcia
  ◦ programy

testy
  ◦ typy testów




O języku hiszpańskim

Język hiszpański jest jednym z najbardziej rozpowszechnionych języków świata. Jako języka ojczystego używa go ponad 250 milionów ludzi (m.in. w Hiszpanii - 28 mln, w Meksyku i Ameryce Środkowej i Południowej - 90 mln i w USA - 22,4 mln). Hiszpański jest jednym z oficjalnych języków ONZ, Unii Afrykańskiej oraz Europejskiej. Pod względem pochodzenia jest to język romański, bardzo blisko spokrewniony z pozostałymi językami Półwyspu Iberyjskiego - portugalskim, galicyjskim i katalońskim. Wśród języków wywodzących się z łaciny ludowej hiszpański jest jednym z bardziej archaicznych. Stało się tak dlatego, iż od wieku XII ewoluował on bardzo powoli i stosunkowo niewiele się zmienił.

Przed podbojem Półwyspu Iberyjskiego przez Rzymian, który nastąpił w II wieku p.n.e., dzisiejszą Hiszpanię zamieszkiwały rozmaite plemiona: Iberowie, Celtowie, Baskowie, Grecy, Kartageńczycy, Fenicjanie. W ciągu pierwszych dwustu lat panowania rzymskiego wszystkie miejscowe języki (z wyjątkiem baskijskiego w zachodnich Pirenejach) ustąpiły miejsca łacinie, która dała w ten sposób początek współczesnemu językowi hiszpańskiemu. Po upadku Cesarstwa Rzymskiego tereny Hiszpanii opanowane zostały przez Wizygotów, a następnie - w roku 711 - przez Arabów. Panowanie arabskie trwało na całości lub części Półwyspu Iberyjskiego przez ponad 700 lat, do roku 1492. W tym okresie język arabski wywarł ogromny wpływ na słownictwo hiszpańskie, do którego weszło około trzech tysięcy arabskich wyrazów.

Pierwszy znany dłuższy tekst w języku hiszpańskim to spisana w 1307 roku, a powstała kilkadziesiąt lat wcześniej pieśń "Centar del mio Cid". Jednakże jeżeli uwzględni się pisane alfabetem arabskim w dialekcie mozarabskim krótkie utwory liryczne zwane jerchas, należy datować pierwsze teksty hiszpańskie a za razem początek literatury w tym języku, na rok 1040.

Do XV wieku język hiszpański rozwijał się wyłącznie na kontynencie europejskim, ale w epoce wielkich wypraw i odkryć geograficznych rozprzestrzenił się bardzo szybko na ogromnych obszarach Ameryki południowej i Środkowej. Hiszpański używany w Ameryce Łacińskiej w swojej formie literackiej nie odbiega prawie wcale (mimo 150 lat odrębnego rozwoju) od hiszpańszczyzny europejskiej. Natomiast język mówiony krajów tego obszaru wywodzi się przede wszystkim z dialektu andaluzyjskiego (a nie kastylijskiego), stąd pewne różnice, szczególnie w zakresie wymowy, między hiszpańszczyzną europejską a amerykańską (też zresztą dość wewnętrznie zróżnicowaną). Nie zmienia to faktu, że hiszpański zachowuje i tak bardzo dużą jednolitość i ma tylko jedną formę literacką.

Podstawą współczesnego hiszpańskiego języka literackiego jest dialekt kastylijski (stąd hiszpański bywa nazywany kastylijskim), którego kolebką była Stara Kastylia, na północy Półwyspu Iberyjskiego, i stąd rozpowszechnił się on w ciągu wieków, wypierając stopniowo inne dialekty hiszpańskie jak asturyjski, nawarro-aragoński, leoński czy martwy już dziś mozarabski. Konstytucja Hiszpanii stanowi, że językiem urzędowym w całym państwie jest właśnie język kastylijski. W niektórych regionach status języka urzędowego ma również lokalny, rodzimy język:

  • baskijski w Kraju Basków i Nawarze
  • kataloński w Katalonii, Walencji i na Balearach
  • galisyjski w Galicji
  • oksytański w Val d'Aran w Katalonii.

Język kastylijski - historyczna nazwa języka hiszpańskiego, wywodząca się od nazwy hiszpańskiego królestwa Kastylii. W przeszłości jego odmiana północnokastylijska była uznawana przez Real Academia Española za obowiązujący wzorzec języka urzędowego w Hiszpanii i innych krajach hiszpańskojęzycznych. Podczas gdy większość Hiszpanów (= mieszkańców Hiszpanii) nazywa swój język ojczysty español (= hiszpański), to mieszkańcy Meksyku, Ameryki Środkowej czy Południowej mówią o swoim języku castellano (= kastylijski), ponieważ nazwa español odnoszona jest jedynie do Hiszpanów. Podobnie w samej Hiszpanii, nie-hiszpańskojęzyczni jej mieszkańcy mówiąc o hiszpańskim użyją raczej nazwy castellano. Jest to poniekąd wyrazem ich sprzeciwu wobec przenoszenia nazwy tego języka regionalnego Hiszpanii (choć najbardziej rozpowszechnionego) na nazwę języka całego kraju, co jest odbierane przez nich jako działanie skierowane przeciwko ich językom.

Język baskijski (bask. euskara) - język Basków zamieszkujących kilka prowincji na pograniczu Hiszpanii i Francji. Posługuje się nim dzisiaj ponad milion górali pirenejskich (90% w Hiszpanii). Jego przynależność genetyczna nie została do tej pory ustalona, ale z pewnością nie jest to język indoeuropejski, i pochodzi on od języków, którymi mówiono przed kolonizacją zachodniej Europy przez Indoeuropejczyków. Istnieją także przypuszczenia, że jest on spokrewniony z językami kaukaskimi. W języku baskijskim występują liczne zapożyczenia z łaciny, hiszpańskiego i francuskiego. Wyróżnia się 10 dialektów języka baskijskiego. Ze względu na duże różnice pomiędzy nimi powstała ustandaryzowana odmiana języka - Euskara batua, łącząca cechy największych dialektów języka baskijskiego, oparta zwłaszcza na dialekcie Gipuzkoa. Odmiana ta nauczana jest w szkołach. Pod względem gramatycznym baskijski jest językiem ergatywnym. Literatura w tym języku powstaje od XVI wieku. Pierwszą drukowaną książkę w tym języku wydano w 1545 roku.
Przykłady:

  • Dziękuję - Eskerrik asko
  • Nie - Ez
  • Tak - Bai
  • Proszę - Mesedez
  • Cześć - Kaixo
  • Dzień dobry - Egunon
  • Czy mówisz po baskijsku? - Euskera badakizu?
  • Jak leci? - Zelan zagoz?
  • Świetnie - Ondo
  • Cieszę się - Poztuten naz

Język kataloński (Català) to język należący do grupy romańskiej języków indoeuropejskich. Posługuje się nim ok. 7 mln osób przede wszystkim w Hiszpanii, ale także w południowej Francji (rejon Roussillon zwany Północną Katalonią) i we Włoszech (okolice miasta Alghero na Sardynii). Ma status języka urzędowego w Andorze oraz, razem w językiem hiszpańskim, w niektórych regionach Hiszpanii: Katalonii, Walencji i na Balearach. Dzieli się na dwa główne dialekty: wschodni (podgrupy: centralna, północna Rousillon, balearska, algherska) i zachodni (północno-wschodni Ribagorçà i walencki). Kataloński jako język literacki uformował się w XV wieku, choć pierwsze teksty w nim zapisane powstawały już na przełomie XII i XIII wieku. Po okresie dominacji języka hiszpańskiego (kastylijskiego) kataloński przeżył okres rozkwitu na początku XX wieku, któremu kres położyła hiszpańska wojna domowa. W czasie dyktatury generała Franco używanie języka katalońskiego w miejscach publicznych było prawnie zakazane. Obecnie jest on wystandardyzowanym językiem używanym we wszystkich sferach życia.

Język galisyjski (gal. galego, hiszp. gallego, port. galego) - język z grupy romańskiej języków indoeuropejskich, którym posługuje się ok. 3,2 mln Galisyjczyków zamieszkujących głównie hiszpański region autonomiczny Galicję (język urzędowy wraz z kastylijskim) oraz sąsiednie prowincje Asturia, León i Zamora. Podtrzymywany jest także wśród wspólnot emigracyjnych Galisyjczyków w Argentynie, Brazylii i Meksyku. Zdaniem niektórych językoznawców galisyjski, portugalski i mirandyjski to trzy odmiany tego samego języka. Galisyjski powstał w wyniku nałożenia się na pierwotne języki iberoceltyckie prowincjonalnej łaciny, a potem zasilenia tego obszaru językowego przez języki germańskich Swewów i Wizygotów, a także napływających wtórnie z Brytanii Celtów i oczywiście Arabów w czasie ich krótkotrwałego tam panowania. Współczesny galisyjski jest mocno zhispanizowany. Od wieku XII do XIV stanowił rodzaj języka literackiego dla całej chrześcijańskiej części Półwyspu Iberyjskiego. Był uznawany za język ludzi wykształconych. Swoje poematy tworzył w nim m. in. król Alfons X Mądry (Cantigas de Santa María). O literaturze tamtego okresu mówi się liryka galisyjsko-portugalska (hiszp. lirica gallego-portuguesa). W średniowieczu w wyniku zmian politycznych (odłączenie się hrabstwa Portucale od Galicii) wyodrębnił się z niego - by dalej rozwijać się już samodzielnie - język portugalski. Co ciekawe język portugalski uznawany jest za bardziej archaiczny od swego przodka.

Język prowansalski (langue d'oc, oksytański, okcytański) - język z grupy romańskiej języków indoeuropejskich. Obejmuje szereg zróżnicowanych dialektów, wywodzących się ze średniowiecznego języka langue d'oc i używanych w południowej Francji, a także na zachodnich obrzeżach włoskiego Piemontu oraz w hiszpańskich Pirenejach. Dialekty te dzieli się na trzy grupy: północną, południową (w tym dialekty langwedockie i prowansalskie) oraz gaskońską. Brakuje oficjalnych danych na temat liczby ich użytkowników, szacunki są bardzo rozbieżne. Prawdopodobnie około miliona osób zna któryś z oksytańskich dialektów na tyle dobrze, by posługiwać się nim w życiu codziennym. Obecnie nie ma powszechnie akceptowanego standardu prowansalskiego języka literackiego. Najpoważniejszymi kandydatami do tego tytułu są język oparty na dialektach prowansalskich, którego używał poeta Frédéric Mistral, oraz standard oparty na dialektach langwedockich, uważanych za "najczystszą" odmianę języka oksytańskiego. Wśród dialektów oksytańskich szczególny status ma gwara aranés, która jest jednym z trzech języków urzędowych w należącej do Hiszpanii dolinie Val d'Aran (obok hiszpańskiego i katalońskiego). Posługuje się nią ok. 4 tys. osób. Język oksytański jest blisko spokrewniony z językiem katalońskim. Niekiedy bywa uznawany za dialekt języka francuskiego, jednak nie jest to uzasadnione z historycznego i lingwistycznego punktu widzenia.

Spanglish (czyt. [spanglisz] lub [spanglis]) - utworzony na bazie meksykańskiej odmiany hiszpańskiego i amerykańskiej odmiany angielskiego. Rozpowszechniony zwłaszcza na pograniczu meksykańsko-amerykańskim oraz w rejonach większych skupisk ludności pochodzenia latynoskiego. Charakteryzuje się uproszczoną gramatyką hiszpańską i olbrzymią ilością zapożyczeń, zwłaszcza leksykalnych, z języka angielskiego. Na początku był jedynie językiem ulicy, tej gorzej wykształconej i biedniejszej, w miarę zyskiwania popularności wśród Latynosów, ze szkół, knajp i domów wszedł do muzyki, sztuki, mediów.
Przykłady:

j. polskispanglishhiszpański angielskiprzykład
bezpieczeństwosafetyseguridadsafety La marketa deberia tener mas safeties; pues fue robada ayer.
bibliotekalibrerialibrarybiblioteca Voy a ir a la libreria a estudiar un poco mas de spanglish.
biletticketboleto o infraccionticket Tengo un ticket para las movies.... l`a chota me dio un ticket por manejar muy recio
blok (budynek)blokescuadrablock La marketa esta como a unos cinco blokes de aqui.
być nieobecnym (opuszczać)eskipearsalarsela o faltar a claseskip Maria se eskipea de la High School cada semana para irse con su novio.
ćwiartka (o pieniądzu-drobne)coracuartoquarter Quarter se refiere a un cuarto del dolar;no tienes unas coras para llamar por telefono?
ćwiczyćtrainingentrenartraining Jose tiene que estar bien trainiado para su try-out.
dachruffotechoroof Oh! mira, el gato esta en el ruffo!
dystrybutordealerdistribuidordealer Ayer fui al dealer de carros para comprarme un carro nuevo.
dywancarpetaalfombracarpet Tengo que limpiar la carpeta con la aspiradora.
dzieckobabybebebaby Maria recientemente tuvo un baby, y esta bien cute!.
dziesięciocentówkadime10 centavosdime Hey, ese no tienes un dime que me prestes?
filmmoviespeliculamovie Anoche fui a watchar las movies con mi novia.
ganggangapandillagang Maria perteneze a la ganga de sur de L.A.
gotowaćcuquearcocinarcook Honey, apurate a cuquear la comida que ya tengo hambre.
hamburger z seremcheeseburger hamburgesa de quesocheeseburger Quiero una cheeseburger, fries y una soda por favor!
hamulcebreaksfrenosbrakes Jose tiene que arreglar las brekas de su carro.
kaseta videovcrvideocaseteravcr Jose esta viendo una movie con su vcr.
kasowaćponcharperforarpunch Necesito ponchar la tarjeta de horario del trabajo todos los dias
każdy inny dzieńcada otro diacada tercer diaevery other day Yo voy al gym cada otro dia para pumpear mis musculos.
klikaćclikearoprimirclick Haz click aqui para visitar mi website.
kod kreskowyzip codecodigo postalzip code Asegurate de poner el zip code en la carta.
koszbenarconbin Jose tiene que llenar cuatro benes de manzanas en el field.
lancz (drugie śniadanie)lonchealmuerzolunch Tiene dos significados almuerzo:voy a comprar una cheeseburger para mi lonche".
marketmarketamercadomarket Mi mama fue a la marketa para comprar el lonche de la semana.
menedżermanagergerentemanager El manager de mi trabajo es una persona negrera.
ochronasecurityseguridadsecurity Llamen a un security si tienen algun problema.
oddać (dać z powrotem)atrasregresarback Tengo que dar para atras el libro a la biblioteca.
odkurzaćvacunaraspirervacuum Mi honey tiene que vacunar la carpeta por que esta muy cochina.
oglądaćwatcharobservarwatch Hey, Jose, watcha por donde caminas, ya mero te caes!
opiekować siębabysitcuidar niñosbabysit Maria tiene que babysit a su hermanita en la noche.
paliwogasolinegasolinegasoline Voy a llenar el tanque de mi carro con gasoline.
parkingparkeaderosestacionamientosparking lot Estaciona tu troca en otro lado por que el parkeadero esta lleno.
parkowaćparkearestacionarpark Hey, Jose; donde parkeaste tu carro que no lo encuentro!
pchaćpucharempujarpush Jose, ayudame a puchar el carro pa'delante!
pieniądz gotówkowycashdinero en efectivocash Mi boss me pago con cash por haber trabajado overtime.
pisać na maszynie (klawiaturze)taipearescribir a maquinatype Maria sabe taipear mas de 60 palabras por minuto!
napis (wywieszka)signletrerosign Cuando vayas por la calle, busca el sign que dice "Taco Bell".
po godzinachovertimetiempo extraovertime Jose trabajo overtime la semana pasada.
poczta elektronicznamailearenviar correomail Tengo que mailear una carta a mi novia por e-mail.
podatek dochodowyincome taximpuesto sobre ingresoincome tax Ya me canse del gobierno, estoy pagando mucho income tax!
podatkitaxesimpuestostaxes La troca cuesta $15000 mas taxes.
podpisywaćsignearfirmarsign Boss, si puede signear mi check.
podwórko (ogródek)yardapatio o solaryard Vieja! manda a los ninos a jugar a la yarda!
pole uprawnefieldcampofield Jose trabaja en el field de manzanas cada año.
pompowaćpompearbombearpump Tengo que pompear la llanta del carro, pues se poncho.
porzucić (zostawić)quiteardejarquit Ya me canze de mi trabajo!!, voy a quitear mañana mismo!!
pralniawashaterialavanderialaundry Voy a la washateria a lavar la ropa.
przekaz pieniężnymoney ordergiro postamoney order Ayer le mande un money order a mi madre a Mexico.
przerwabreakdezcansobreak Estoy muy canzado de trabajar, hay que tomar un break, no?
przyciąćapodarpodarprune Se usa mucho entre los trabajadores del campo "yo trabajo apodando los arboles de manzana".
przystawka (przed obiadem)startearprenderstart Honey, podrias startear el carro please?
rachunekbillcobrobill Maria va a pagar todos los biles de la renta, etc.
kochanie (pieszczotliwe określenie osoby)honeyqueridahoney Hey, honey, ya tienes la cena lista?
skarpetkisocketinescalcenitessocks Tuve que lavar mis socketines por que no tenia ni uno limpio cada verano.
sklep spożywczygroceriaalimentosgrocery Tengo que ir a la marketa a comprar groceries.
spodnie dżinsowejeanspantalones (de dril)jeans Compre un par de jeans en la mall, estan bien cool!
spotkanieappointmentcitaappointment "Maria tiene que ir al doctor, pues tiene un appoinment a las 3:00.
sprawdzićchequearexaminercheck Maria va a chequear al baby que va a babysit por la noche.
sprzedawaćsaleventasale Manana vamos ir shopping, pues hay un sale en el mall.
stłuczkabombetopebump Cuidado con ese bompe en la calle!
strażnik leśnyrangerguardabosquesranger Cuando vamos de cazeria, tenemos que cuidarnos del ranger.
szafka (schowek)lockercacillerolocker Esperame, Maria!! tengo que ir a mi locker a tomar unos libros!
szklankaglassovasoglass Todas las noches, mi baby toma un glasso de leche
światła uliczneluzsemaforotraffic light El policia me dio un ticket for pasarme una luz roja!
tacatraybandejatray Trabajo en una empacadora, llenando trays de manzana.
ubezpieczenieaseguranzaseguroinsurance "Miguel tiene que obtener una aseguranza para su automobil"
umowa (oferta)dealtratodeal Cuando fui a comprar un carro en el dealer, el salesman me ofrecio un deal muy bueno.
wiadomość elektronicznae-mailmensajee-mail Si conoces otra palabra spanglish mandame un e-mail.
wiśniacherrycerezacherry Todos los veranos trabajo sorteando cherries en una empacadora.
woda sodowasodarefrescosoda Que calor! vamos a comprar una soda
wyciek (wyciekać)likeargotearleak La llave del agua estaba likeando toda la noche!
wymawiaćspeleardeletrearspell Es que no se como espelearle mi nombre.
występshowespectaculoshow El show de Jim Carrey estuvo chingon!
zabawapartyfiestaparty Jose y maria van esta invidados a un party.
zakupyshoppingcomprasshopping A las chicas les encanta ir shopping a la mall.
zamrażarkafreezercongeladorfreezer El lonche esta almacenado en el freezer.
zapistranscriptconstancia de estudiostranscript Obtuve un transcript cuando me gradue de High School.
zlewozmywaksinkfregaderosink Jose, pon los platos en el sink!

do góry
Copyright © Marcin Mączka (CI4-20221117)