|
|
| strona główna ▪ mapa serwisu |
ept ◦ o serwisie ◦ mapa serwisu język ◦ gramatyka ◦ idiomy ◦ zwroty ◦ o języku zasoby ◦ słownik ◦ baza czasowników ◦ przysłowia ◦ wzory podań/listów katalogi ◦ strony www ◦ książki ◦ muzyka ◦ poezja do ściągnięcia ◦ programy testy ◦ typy testów |
O języku hiszpańskimJęzyk hiszpański jest jednym z najbardziej rozpowszechnionych języków świata. Jako języka ojczystego używa go ponad 250 milionów ludzi (m.in. w Hiszpanii - 28 mln, w Meksyku i Ameryce Środkowej i Południowej - 90 mln i w USA - 22,4 mln). Hiszpański jest jednym z oficjalnych języków ONZ, Unii Afrykańskiej oraz Europejskiej. Pod względem pochodzenia jest to język romański, bardzo blisko spokrewniony z pozostałymi językami Półwyspu Iberyjskiego - portugalskim, galicyjskim i katalońskim. Wśród języków wywodzących się z łaciny ludowej hiszpański jest jednym z bardziej archaicznych. Stało się tak dlatego, iż od wieku XII ewoluował on bardzo powoli i stosunkowo niewiele się zmienił. Przed podbojem Półwyspu Iberyjskiego przez Rzymian, który nastąpił w II wieku p.n.e., dzisiejszą Hiszpanię zamieszkiwały rozmaite plemiona: Iberowie, Celtowie, Baskowie, Grecy, Kartageńczycy, Fenicjanie. W ciągu pierwszych dwustu lat panowania rzymskiego wszystkie miejscowe języki (z wyjątkiem baskijskiego w zachodnich Pirenejach) ustąpiły miejsca łacinie, która dała w ten sposób początek współczesnemu językowi hiszpańskiemu. Po upadku Cesarstwa Rzymskiego tereny Hiszpanii opanowane zostały przez Wizygotów, a następnie - w roku 711 - przez Arabów. Panowanie arabskie trwało na całości lub części Półwyspu Iberyjskiego przez ponad 700 lat, do roku 1492. W tym okresie język arabski wywarł ogromny wpływ na słownictwo hiszpańskie, do którego weszło około trzech tysięcy arabskich wyrazów. Pierwszy znany dłuższy tekst w języku hiszpańskim to spisana w 1307 roku, a powstała kilkadziesiąt lat wcześniej pieśń "Centar del mio Cid". Jednakże jeżeli uwzględni się pisane alfabetem arabskim w dialekcie mozarabskim krótkie utwory liryczne zwane jerchas, należy datować pierwsze teksty hiszpańskie a za razem początek literatury w tym języku, na rok 1040. Do XV wieku język hiszpański rozwijał się wyłącznie na kontynencie europejskim, ale w epoce wielkich wypraw i odkryć geograficznych rozprzestrzenił się bardzo szybko na ogromnych obszarach Ameryki południowej i Środkowej. Hiszpański używany w Ameryce Łacińskiej w swojej formie literackiej nie odbiega prawie wcale (mimo 150 lat odrębnego rozwoju) od hiszpańszczyzny europejskiej. Natomiast język mówiony krajów tego obszaru wywodzi się przede wszystkim z dialektu andaluzyjskiego (a nie kastylijskiego), stąd pewne różnice, szczególnie w zakresie wymowy, między hiszpańszczyzną europejską a amerykańską (też zresztą dość wewnętrznie zróżnicowaną). Nie zmienia to faktu, że hiszpański zachowuje i tak bardzo dużą jednolitość i ma tylko jedną formę literacką. Podstawą współczesnego hiszpańskiego języka literackiego jest dialekt kastylijski (stąd hiszpański bywa nazywany kastylijskim), którego kolebką była Stara Kastylia, na północy Półwyspu Iberyjskiego, i stąd rozpowszechnił się on w ciągu wieków, wypierając stopniowo inne dialekty hiszpańskie jak asturyjski, nawarro-aragoński, leoński czy martwy już dziś mozarabski. Konstytucja Hiszpanii stanowi, że językiem urzędowym w całym państwie jest właśnie język kastylijski. W niektórych regionach status języka urzędowego ma również lokalny, rodzimy język:
Język kastylijski - historyczna nazwa języka hiszpańskiego, wywodząca się od nazwy hiszpańskiego królestwa Kastylii. W przeszłości jego odmiana północnokastylijska była uznawana przez Real Academia Española za obowiązujący wzorzec języka urzędowego w Hiszpanii i innych krajach hiszpańskojęzycznych. Podczas gdy większość Hiszpanów (= mieszkańców Hiszpanii) nazywa swój język ojczysty español (= hiszpański), to mieszkańcy Meksyku, Ameryki Środkowej czy Południowej mówią o swoim języku castellano (= kastylijski), ponieważ nazwa español odnoszona jest jedynie do Hiszpanów. Podobnie w samej Hiszpanii, nie-hiszpańskojęzyczni jej mieszkańcy mówiąc o hiszpańskim użyją raczej nazwy castellano. Jest to poniekąd wyrazem ich sprzeciwu wobec przenoszenia nazwy tego języka regionalnego Hiszpanii (choć najbardziej rozpowszechnionego) na nazwę języka całego kraju, co jest odbierane przez nich jako działanie skierowane przeciwko ich językom. Język baskijski (bask. euskara) - język Basków zamieszkujących kilka
prowincji na pograniczu Hiszpanii i Francji. Posługuje się nim dzisiaj ponad
milion górali pirenejskich (90% w Hiszpanii). Jego przynależność genetyczna
nie została do tej pory ustalona, ale z pewnością nie jest to język
indoeuropejski, i pochodzi on od języków, którymi mówiono przed kolonizacją
zachodniej Europy przez Indoeuropejczyków. Istnieją także przypuszczenia, że
jest on spokrewniony z językami kaukaskimi. W języku baskijskim występują
liczne zapożyczenia z łaciny, hiszpańskiego i francuskiego. Wyróżnia się 10
dialektów języka baskijskiego. Ze względu na duże różnice pomiędzy nimi
powstała ustandaryzowana odmiana języka - Euskara batua, łącząca cechy
największych dialektów języka baskijskiego, oparta zwłaszcza na dialekcie
Gipuzkoa. Odmiana ta nauczana jest w szkołach. Pod względem gramatycznym
baskijski jest językiem ergatywnym. Literatura w tym języku powstaje od XVI
wieku. Pierwszą drukowaną książkę w tym języku wydano w 1545 roku.
Język kataloński (Català) to język należący do grupy romańskiej języków indoeuropejskich. Posługuje się nim ok. 7 mln osób przede wszystkim w Hiszpanii, ale także w południowej Francji (rejon Roussillon zwany Północną Katalonią) i we Włoszech (okolice miasta Alghero na Sardynii). Ma status języka urzędowego w Andorze oraz, razem w językiem hiszpańskim, w niektórych regionach Hiszpanii: Katalonii, Walencji i na Balearach. Dzieli się na dwa główne dialekty: wschodni (podgrupy: centralna, północna Rousillon, balearska, algherska) i zachodni (północno-wschodni Ribagorçà i walencki). Kataloński jako język literacki uformował się w XV wieku, choć pierwsze teksty w nim zapisane powstawały już na przełomie XII i XIII wieku. Po okresie dominacji języka hiszpańskiego (kastylijskiego) kataloński przeżył okres rozkwitu na początku XX wieku, któremu kres położyła hiszpańska wojna domowa. W czasie dyktatury generała Franco używanie języka katalońskiego w miejscach publicznych było prawnie zakazane. Obecnie jest on wystandardyzowanym językiem używanym we wszystkich sferach życia. Język galisyjski (gal. galego, hiszp. gallego, port. galego) - język z grupy romańskiej języków indoeuropejskich, którym posługuje się ok. 3,2 mln Galisyjczyków zamieszkujących głównie hiszpański region autonomiczny Galicję (język urzędowy wraz z kastylijskim) oraz sąsiednie prowincje Asturia, León i Zamora. Podtrzymywany jest także wśród wspólnot emigracyjnych Galisyjczyków w Argentynie, Brazylii i Meksyku. Zdaniem niektórych językoznawców galisyjski, portugalski i mirandyjski to trzy odmiany tego samego języka. Galisyjski powstał w wyniku nałożenia się na pierwotne języki iberoceltyckie prowincjonalnej łaciny, a potem zasilenia tego obszaru językowego przez języki germańskich Swewów i Wizygotów, a także napływających wtórnie z Brytanii Celtów i oczywiście Arabów w czasie ich krótkotrwałego tam panowania. Współczesny galisyjski jest mocno zhispanizowany. Od wieku XII do XIV stanowił rodzaj języka literackiego dla całej chrześcijańskiej części Półwyspu Iberyjskiego. Był uznawany za język ludzi wykształconych. Swoje poematy tworzył w nim m. in. król Alfons X Mądry (Cantigas de Santa María). O literaturze tamtego okresu mówi się liryka galisyjsko-portugalska (hiszp. lirica gallego-portuguesa). W średniowieczu w wyniku zmian politycznych (odłączenie się hrabstwa Portucale od Galicii) wyodrębnił się z niego - by dalej rozwijać się już samodzielnie - język portugalski. Co ciekawe język portugalski uznawany jest za bardziej archaiczny od swego przodka. Język prowansalski (langue d'oc, oksytański, okcytański) - język z grupy romańskiej języków indoeuropejskich. Obejmuje szereg zróżnicowanych dialektów, wywodzących się ze średniowiecznego języka langue d'oc i używanych w południowej Francji, a także na zachodnich obrzeżach włoskiego Piemontu oraz w hiszpańskich Pirenejach. Dialekty te dzieli się na trzy grupy: północną, południową (w tym dialekty langwedockie i prowansalskie) oraz gaskońską. Brakuje oficjalnych danych na temat liczby ich użytkowników, szacunki są bardzo rozbieżne. Prawdopodobnie około miliona osób zna któryś z oksytańskich dialektów na tyle dobrze, by posługiwać się nim w życiu codziennym. Obecnie nie ma powszechnie akceptowanego standardu prowansalskiego języka literackiego. Najpoważniejszymi kandydatami do tego tytułu są język oparty na dialektach prowansalskich, którego używał poeta Frédéric Mistral, oraz standard oparty na dialektach langwedockich, uważanych za "najczystszą" odmianę języka oksytańskiego. Wśród dialektów oksytańskich szczególny status ma gwara aranés, która jest jednym z trzech języków urzędowych w należącej do Hiszpanii dolinie Val d'Aran (obok hiszpańskiego i katalońskiego). Posługuje się nią ok. 4 tys. osób. Język oksytański jest blisko spokrewniony z językiem katalońskim. Niekiedy bywa uznawany za dialekt języka francuskiego, jednak nie jest to uzasadnione z historycznego i lingwistycznego punktu widzenia. Spanglish (czyt. [spanglisz] lub [spanglis]) - utworzony
na bazie meksykańskiej odmiany hiszpańskiego i amerykańskiej odmiany
angielskiego. Rozpowszechniony zwłaszcza na pograniczu meksykańsko-amerykańskim
oraz w rejonach większych skupisk ludności pochodzenia latynoskiego.
Charakteryzuje się uproszczoną gramatyką hiszpańską i olbrzymią ilością
zapożyczeń, zwłaszcza leksykalnych, z języka angielskiego. Na początku
był jedynie językiem ulicy, tej gorzej wykształconej i biedniejszej, w
miarę zyskiwania popularności wśród Latynosów, ze szkół, knajp i domów
wszedł do muzyki, sztuki, mediów.
|
| Copyright © Marcin Mączka (CI4-20221117) |